Η συνεχής εξέλιξη της επιστήμης και των ερευνητικών πρακτικών και εργαλείων οδήγησε στην αλλαγή των μοντέλων δημοσίευσης και στη μετάβασή τους σε ένα νέο ανοιχτό περιβάλλον ερευνητικών δεδομένων και ψηφιακών ερευνητικών εργαλείων, κοινωνικών μέσων και συνεργατικών πλατφορμών Ανοικτής Επιστήμη.
Οι βιβλιοθήκες υποστηρίζουν ήδη ένα μεγάλο μέρος της Ανοικτής Eπιστήμης ως ανοιχτή πρόσβαση σε δημοσιεύσεις και πιο πρόσφατα, σε ανοιχτά δεδομένα. Η συμβολή τους στον τομέα αυτό, έχει αναγνωριστεί από διεθνείς οργανισμούς και ενδιαφερόμενα μέρη και συζητηθεί σε πολλά φόρουμ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται (OECD, 2015) «Οι βιβλιοθήκες έχουν προσαρμόσει το ρόλο τους και δραστηριοποιούνται πλέον στη διατήρηση, επιμέλεια, δημοσίευση και διάδοση ψηφιακού επιστημονικού υλικού, με τη μορφή δημοσιεύσεων, δεδομένων και άλλου περιεχομένου που σχετίζεται με την έρευνα. Οι βιβλιοθήκες και τα αποθετήρια αποτελούν τη φυσική υποδομή που επιτρέπει στους επιστήμονες να μοιράζονται τη χρήση και να επαναχρησιμοποιούν το αποτέλεσμα της δουλειάς τους, και υπήρξαν σημαντικοί εταίροι στη δημιουργία του κινήματος της ανοικτής επιστήμης». Η υλοποίηση της Ανοικτής Επιστήμης μπορεί να επιτευχθεί μεταξύ των άλλων και με τους ακόλουθους τρόπους:
-
Υποστήριξη και ευαισθητοποίηση: η προώθηση των πλεονεκτημάτων της ΑΕ θα πρέπει να πραγματοποιείται παράλληλα με την ανάπτυξη εργαλείων και υπηρεσιών, κινήτρων και μηχανισμών αναγνώρισης. Οι βιβλιοθήκες μπορούν να αναπτύξουν πολιτικές ανοικτής πρόσβασης και οδικούς χάρτες εντός των Ιδρυμάτων τους.
-
Παροχή υποστήριξης στις υποδομές για κοινή χρήση άρθρων ή δεδομένων, για τη συμμετοχή τους στην ανάπτυξη και τη διαχείριση αποθετηρίων δημοσιεύσεων και δεδομένων, για την αξιολόγηση, την επιλογή, την περιγραφή και την εφαρμογή μεταδεδομένων, την επιμέλεια και διατήρηση, την ανάκτηση πληροφοριών την παρακολούθηση της επαναχρησιμοποίησης δεδομένων, των αναφορών και του αντίκτυπου κ.λπ.
-
Συμβολή στην ανάπτυξη πολιτικών και στρατηγικών διαχείρισης δεδομένων έρευνας (RDM)
-
Εκπαίδευση και υποστήριξη ερευνητών για να ανοίξουν τις ερευνητικές ροές εργασίας τους, να μοιράζονται και να επαναχρησιμοποιούν τα ερευνητικά αποτελέσματα που παράγονται από άλλους. Εκτός από την απαραίτητη ερευνητική υποδομή, οι ερευνητές χρειάζονται υποστήριξη σε πρακτικό επίπεδο καθ 'όλη τη διάρκεια του ερευνητικού κύκλου.
Στο ερώτημα γιατί οι Βιβλιοθήκες η απάντηση είναι απλή: Οι βιβλιοθήκες διαθέτουν πλούσια εμπειρία, τεχνογνωσία αλλά και υποδομές για την υποστήριξη της ερευνητικής διαδικασίας και τη διαχείριση της γνώσης. Οι Βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να προσφέρουν καθοδήγηση, εκπαίδευση και υπηρεσίες για παροχή πληροφοριών ως προς την ερευνητική διαδικασία, τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τη βιβλιογραφία και διαχείριση δεδομένων, την εφαρμογή μεταδεδομένων, τον προσδιορισμό ανοικτών ερευνητικών μεθόδων και εργαλείων για ανάλυση, την κοινή χρήση και δημοσίευση αποτελεσμάτων, τις αδειοδοτήσεις και άλλα θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, την προετοιμασία των δεδομένων για κατάθεση και μακροπρόθεσμη διατήρηση κλπ. Για το λόγο αυτό, οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να γνωρίζουν τις πρακτικές σχετικά με τη χρήση πληροφοριών, την παραγωγή και την κοινή χρήση, καθώς και τις πλατφόρμες, τα εργαλεία και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται. (βλέπε περισσότερα https://www.fosteropenscience.eu/content/libraries-roles-and-opportunities-open-science).
Οι Βιβλιοθηκονόμοι έχουν επίσης σχετική εμπειρία και μπορούν να αναλάβουν ρόλους εκπαιδευτών για θέματα απόκτησης δεξιοτήτων ΑΕ και να αποβούν πολύτιμοι διαμεσολαβητές της Επιστήμης των Πολιτών.
Οι συνεχείς αλλαγές και οι νέες προκλήσεις στον τομέα της επιστημονικής επικοινώνησης απαιτούν συγχρονισμό με τα νέα δεδομένα και προϋποθέτουν την κατανόηση των εννοιών και των επιπτώσεων της ΑΕ στους ερευνητές καθώς και τις πιθανές ευκαιρίες και προκλήσεις που ανοίγονται για εκείνους, τα ιδρύματά τους και την κοινωνία. Απαιτούν συνεχή εκπαίδευση για την ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων και γνώσεων και ενημέρωση σχετικά με τις υπάρχουσες βέλτιστες πρακτικές.
Στην κατεύθυνση αυτή ενεργό ρόλο αναλαμβάνουν οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο με τη συνεργασία και την υποστήριξη δικτύων βιβλιοθηκών και Πανεπιστημίων. Χαρακτηριστικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι και οι οδικοί χάρτες της πανεπιστημιακής ένωσης LERU, του δικτύου ερευνητικών ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών Liber κλπ. Στην Ελλάδα σημαντικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο Πανεπιστημιακών Βιβλιοθηκών έχει αναλάβει επίσης η Μονάδα Επιστημονικής Επικοινώνησης του ΣΕΑΒ