Από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας δεν προκύπτει κοινά αποδεκτός ορισμός της Ερευνητικής Ακεραιότητας. Γίνεται όμως αντιληπτό ότι αφορά στο σύνολο των αρχών και των ηθικών αξιών, των δεοντολογικών υποχρεώσεων και των επαγγελματικών προτύπων που αποτελούν τη βάση της υπεύθυνης και ορθής συμπεριφοράς όσων διεξάγουν, χρηματοδοτούν ή αξιολογούν την επιστημονική έρευνα, καθώς και των ιδρυμάτων που την προωθούν και την εκτελούν. Η εφαρμογή των αρχών και αξιών και ο σεβασμός της δεοντολογίας και των προτύπων εγγυώνται την ποιότητα της έρευνας και ενισχύουν τη φήμη και τη δημόσια εικόνα της επιστήμης, συμβάλλοντας σημαντικά τόσο στην πρόοδό της όσο και στην πρόοδο της κοινωνίας.
Η ερευνητική ακεραιότητα ισχύει για ολόκληρο τον κύκλο ζωής της έρευνας, από την προετοιμασία και την υποβολή προτάσεων επιχορήγησης και έργων έως τη δημοσίευση και τη διάδοση των ευρημάτων. Η διασφάλιση της και η ανάγκη πρόληψης και αντιμετώπισης περιπτώσεων παραβίασης της, απασχολούν όλο και περισσότερο την επιστημονική και ερευνητική κοινότητα, λόγω των πολλαπλών επιπτώσεων που μπορεί να επιφέρει σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής.
Προς το σκοπό αυτό αναπτύχθηκαν διεθνείς πρωτοβουλίες και προέκυψαν ποικίλες προτάσεις πολιτικών, αρχών, κατευθυντήριων γραμμών, κωδίκων δεοντολογίας που οφείλει να ενστερνίζεται η επιστημονική έρευνα, προκειμένου να καθίσταται όσο το δυνατόν επωφελέστερη στην κοινωνία. Η Δήλωση της Σιγκαπούρης (2010) αποτελεί την πρώτη διεθνή προσπάθεια στην κατεύθυνση αυτή. Το 2013 έχουμε τη Δήλωση του Μόντρεαλ,, το 2019 διατυπώθηκαν οι Αρχές του Χονγκ Κονγκ για την αποτίμηση των ερευνητών και προσφάτως το 2022 δημοσιεύθηκε η Δήλωση του Κέιπ Τάουν. Στον ευρωπαϊκό χώρο, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για την Επιστήμη (ESF) και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ακαδημιών της Επιστήμης και Ανθρωπιστικών Σπουδών (European Federation of Academies of Sciences and Humanities - ALLEA), εξέδωσαν το 2011 τον "Ευρωπαϊκό Κώδικα Δεοντολογίας για την ακεραιότητα της έρευνας, ο οποίος αναθεωρήθηκε τελευταία φορά το 2023 (European Code of Conduct for Research Integrity. Σύμφωνα με τον κώδικα οι ορθές ερευνητικές πρακτικές που καθοδηγούν τους ερευνητές στο έργο τους και στην αντιμετώπιση των πρακτικών, δεοντολογικών και πνευματικών προκλήσεων, εδράζονται στις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές ερευνητικής ακεραιότητας.
- Αξιοπιστία, όσον αφορά τη διασφάλιση της ποιότητας της έρευνας,
- Εντιμότητα, όσον αφορά την ανάπτυξη, τη διεξαγωγή, τον έλεγχο, την υποβολή εκθέσεων και την παροχή πληροφοριών
- Σεβασμός προς τους συναδέλφους, τους συμμετέχοντες σε ερευνητικές δραστηριότητες, την κοινωνία, τα οικοσυστήματα, την πολιτιστική κληρονομιά και το περιβάλλον.
- Λογοδοσία, όσον αφορά την έρευνα από τη σύλληψη της ιδέας έως τη δημοσίευση, τη διαχείριση και την οργάνωση, την κατάρτιση, την εποπτεία και την καθοδήγηση, καθώς και τις ευρύτερες επιπτώσεις της
Η ερευνητική ακεραιότητα ενισχύεται επίσης σημαντικά με την υιοθέτηση των αρχών FAIR (FAIR Data Principles) στα παραγόμενα ερευνητικά αποτελέσματα και δεδομένα. Οι εν λόγω αρχές αναφέρονται σε ένα σύνολο κατευθυντήριων οδηγιών ώστε τα δεδομένα να καθίστανται ευρέσιμα (Findable), προσβάσιμα (Accessible), διαλειτουργικά (Interoperable) και επαναχρησιμοποιήσιμα (Reusable).
Για την καλύτερη κατανόηση, διεξαγωγή και δημοσίευση της έρευνας, για την προαγωγή της αριστείας και την ενίσχυση της κουλτούρας της ακεραιότητας, έχουν δημιουργηθεί ποικίλα εκπαιδευτικά εργαλεία και έχουν σχεδιαστεί πλατφόρμες και εργαλειοθήκες όπως το The Embassy of Good Science που συνεργάζεται με το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα SOPs4RI. Στο ίδιο πλαίσιο, κινείται και το ευρωπαϊκό έργο ROSIE, το οποίο φιλοδοξεί να δημιουργήσει νέα πρακτικά εργαλεία για την προώθηση μιας υπεύθυνης ανοικτής επιστήμης. Πλατφόρμες όπως το μητρώο OSF.io για την προεγγραφή των ερευνητικών σχεδίων (preregistration) ή το protocols.io για την δημιουργία, διαχείριση και διαμοιρασμό του ερευνητικού πρωτοκόλλου, διευκολύνουν τη διαφάνεια σε όλα τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας καθώς είναι πιθανό να εντοπιστούν εγκαίρως αμφισβητούμενες πρακτικές ή αδυναμίες στη μεθοδολογία.
Η ερευνητική ακεραιότητα συνεπάγεται διαφάνεια, εμπιστοσύνη, ειλικρίνεια, ακρίβεια, πληρότητα και ότι λαμβάνονται υπόψη τα ηθικά και νομικά ζητήματα που εγείρονται σε όλο τον κύκλο ζωής της έρευνας και των αποτελεσμάτων της (όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων, η προστασία πνευματικών δικαιωμάτων κ.τ.λ.).
Επιβεβλημένη είναι επίσης η τήρηση των ισχυουσών νομικών κανόνων και κωδίκων ηθικής και δεοντολογίας. Αναφορικά με ειδικότερα ζητήματα όπως η προστασία της ιδιωτικότητας, ενδείκνυται η εφαρμογή τεχνικών ανωνυμοποίησης/ψευδωνυμοποίησης, που επιτρέπουν την αφαίρεση/αντικατάσταση όλων των πληροφοριών που μπορούν να ταυτοποιήσουν το υποκείμενο των δεδομένων άμεσα ή έμμεσα, καθώς και η αξιοποίηση εργαλείων, όπως το AMNESIA παρέχουν αυτοματοποιημένες υπηρεσίες ανωνυμοποίησης χωρίς τους περιορισμούς που θέτει ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας προσωπικών δεδομένων. Σχετικά με την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων οι σαφείς πολιτικές αδειοδότησης και η χρήση των τυποποιημένων ανοικτών αδειών (π.χ. Creative Commons, GNU General Public License κλπ.) αποτελούν ενδεδειγμένες λύσεις που διασφαλίζουν ότι όλοι γνωρίζουν τα νόμιμα δικαιώματα και τις απαιτήσεις που σχετίζονται με τον δημιουργό και το έργο του, αίροντας, ταυτοχρόνως, ασάφειες σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας.