Οι περιορισμοί που προβλέπονται από το νόμο για το περιουσιακό δικαίωμα έχουν στόχο να ισορροπήσουν την προστασία του δημιουργού με το δικαίωμα της ολότητας. Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού πρέπει πάντοτε να γίνεται σεβαστό. Χρήσεις πέραν των συγκεκριμένων εξαιρέσεων συνιστούν προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού.
Όμως και επί αυτών των περιορισμών/ εξαιρέσεων εφαρμόζεται η λεγόμενη γενική ρήτρα εφαρμογής (το τεστ των τριών σταδίων). Οι περιορισμοί δηλαδή αυτοί:
- προβλέπονται σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις
- ισχύουν εφόσον δεν αντίκειται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου και
- εφόσον δεν θίγονται αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου.
Οι πιο σημαντικές εξαιρέσεις/περιορισμοί είναι οι ακόλουθες:
- Αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση:
Στην έννοια της ιδιωτικής χρήσης εμπίπτει η αναπαραγωγή που γίνεται από τον ίδιο το χρήστη για προσωπική του χρήση ή για χρήση από το άμεσο οικογενειακό ή κοινωνικό του περιβάλλον. Η αναπαραγωγή που γίνεται από επιχειρήσεις ή δημόσιες υπηρεσίες, όπως π.χ. η φωτοτυπία ολόκληρου βιβλίου ή άρθρου για να διανεμηθεί στα μέλη μιας εταιρίας ή ενός οργανισμού και η αναπαραγωγή βέβαια, που γίνεται για να εξυπηρετήσει εμπορικό σκοπό, δεν εμπίπτει στην έννοια της ιδιωτικής χρήσης. Η αναπαραγωγή ολόκληρου βιβλίου χωρίς την άδεια του δημιουργού και του εκδότη, ακόμα κι αν γίνεται από τον ίδιο το χρήστη, ακόμη και αν θεωρηθεί ιδιωτική, δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 2121/1993 (αρθρ.18).
- Αναπαραγωγή για διδασκαλία:
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή άρθρων (από εφημερίδες και περιοδικά), σύντομων αποσπασμάτων ή τμημάτων εφόσον η πράξη αποσκοπεί αποκλειστικά για τη διδασκαλία ή τις εξετάσεις σε εκπαιδευτικό ίδρυμα (course packs / e-reserves, εξ αποστάσεως εκπαίδευση). Στην περίπτωση αυτή καθώς μπορεί να υπάρξει πρόβλημα με το μέγεθος του αποσπάσματος και καθώς επίσης πρόκειται και για πράξεις διάθεσης του υλικού μέσω τερματικών, είναι ασφαλέστερο αντί της ανάρτησης του αποσπάσματος να δίδεται βιβλιογραφία με συγκεκριμένες παραπομπές σε σελίδες έργων.
- Αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία:
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή ενός πρόσθετου αντιτύπου από μη κερδοσκοπικές βιβλιοθήκες ή αρχεία, που έχουν αντίτυπο του έργου στη μόνιμη συλλογή τους, προκειμένου να διατηρήσουν το αντίτυπο αυτό ή να το μεταβιβάσουν σε άλλη, μη κερδοσκοπική, βιβλιοθήκη ή αρχείο, εφόσον είναι αδύνατη η προμήθεια από την αγορά. Η βιβλιοθήκη για λόγους διατήρησης έχει το δικαίωμα να ψηφιοποιήσει υλικό που βρίσκεται υπό καθεστώς πνευματικών δικαιωμάτων το οποίο όμως δεν κυκλοφορεί στο εμπόριο. Όμως δεν έχει δικαίωμα να διαθέσει αυτό το υλικό στο κοινό ούτε μέσω των τερματικών της. Για τη διάθεση χρειάζεται άδεια. Όπως προαναφέρεται το δικαίωμα αναπαραγωγής και το δικαίωμα διάθεσης είναι χωριστές εξουσίες και απαιτούν χωριστή άδεια. Στην περίπτωση ψηφιοποίησης περιοδικών που η διάρκεια προστασίας δεν έχει λήξει χρειάζονται άδειες από τους δημιουργούς και τους εκδότες η τους φορείς που έκαναν την έκδοση.
Για τη διάθεση του έργου μέσω του ηλεκτρονικού αναγνωστηρίου της βιβλιοθήκης ισχύει ο περιορισμός που προβλέπεται στην Οδηγία 2001/29 άρθρο 5 παρ. 3 στοιχείο ιδ: χρήση με παρουσίαση ή διάθεση με σκοπό την έρευνα ή την ιδιωτική μελέτη σε μέλη του κοινού μέσω εξειδικευμένων τερματικών στους χώρους των βιβλιοθηκών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, μουσείων ή αρχείων. Ο εν λόγω περιορισμός δεν έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία.
- Αναπαραγωγή προς όφελος τυφλών και κωφαλάλων:
Επιτρέπεται για χρήσεις που συνδέονται άμεσα με την αναπηρία και δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα (Ν 3057/2002, άρ. 81). Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού καθορίζονται οι όροι εφαρμογής της ρύθμισης, καθώς και η εφαρμογή της σε άλλες κατηγορίες προσώπων με αναπηρίες. (Απόφαση Υπουργού Πολιτισμού 98546/2007 ΦΕΚ Β 2065/2007).
Παράθεση αποσπασμάτων
Επιτρέπεται χωρίς άδεια του δημιουργού και χωρίς καταβολή αμοιβής η αναπαραγωγή σύντομων αποσπασμάτων έργων με σκοπό την υποστήριξη της γνώμης αυτού που αναπαράγει το απόσπασμα ή την κριτική της γνώμης του αρχικού δημιουργού και μόνο στο βαθμό που η αναπαραγωγή δικαιολογείται από το σκοπό αυτόν. Η εξαίρεση αυτή δεν αφορά μόνο έργα του λόγου.
Για να εξασφαλιστεί το ηθικό δικαίωμα του αρχικού δημιουργού, ο νόμος ορίζει ότι η παράθεση του αποσπάσματος πρέπει να συνοδεύεται από την ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού και του εκδότη, εφόσον τα ονόματα αυτά εμφανίζονται στην πηγή
Χρήση για λόγους ενημέρωσης
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή λόγων, αγορεύσεων, κηρυγμάτων κλπ. από ΜΜΕ για λόγους ενημέρωσης του κοινού επί επίκαιρων γεγονότων, καθώς και περιλήψεων ή αποσπασμάτων διαλέξεων που έγιναν δημόσια. Επίσης επιτρέπεται η αναπαραγωγή και μετάδοση από ΜΜΕ έργων που παρουσιάζονται δημόσια, στο βαθμό που είναι απαραίτητες για λόγους περιγραφής επίκαιρων γεγονότων και ενημέρωσης του κοινού.
Μαθαίνω περισσότερα για την πνευματική Ιδιοκτησία
- Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας: http://www.opi.gr
- Υπηρεσία Νομικής Συμβουλευτικής για Θέματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας που αφορούν στα Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ιδρύματα - HEAL-Legal: http://lib2.uom.gr/heallegal3/index.php/copyright